فصلنامه مطالعات جغرافیایی مناطق خشک

---

اکوتوریسم، به طور عمده بر منابع و جاذبه‌هایی استوار است که محیط طبیعی دراختیار گردشگر قرار می‌دهد که بهره‌گیری از آن هم به امکانات و شرایط مناسب نیاز دارد و هم مستلزم حفاظت از منابع طبیعی می‌باشد، این امر از طریق ارزیابی توان و ظرفیت محیط‌زیست طبیعی برای جذب گردشگران قابل تحقق است. مقاله‌ی حاضر با تکیه بر پژوهش انجام شده با مدل SWOTبه بررسی و تحلیل قابلیت و محدودیت‌های عوارض ژئومورفولوژیکی مؤثر براکوتوریسم در کویر مزینان از توابع شهرستان سبزوار پرداخته است. جهت ارزیابی و تحلیل پتانسیل‌ها و تنگناهای توسعه‌ی اکوتوریسم در کویر مزینان و به منظور دستیابی به راهبردهای کلی توسعه‌ی گردشگری در محدوده‌ی مطالعاتی، با طبقه‌بندی ساختارهای مربوطه، اقدام به استخراج راهبردهای تلفیقی با استفاده از مدل SWOT شده و ضمن تهیه‌ی نقشه‌ی ژئومورفولوژی کویر مزینان از طریق نرم افزارGIS با استفاده از این مدل، نقاط قوت، ضعف، فرصت‌ها و تهدیدها و اولویت‌بندی آن‌ها تعیین گردیده است. مجموع امتیاز وزنی نقاط قوت منطقه برابر با 65/2 به دست آمده در حالی‌که مجموع امتیاز وزنی مجموع نقاط ضعف منطقه 83/1 تعیین گردیده است که نشان‌دهنده‌ی بالا بودن تأثیر نقاط قوت منطقه‌ی کویر مزینان در میان عوامل داخلی است. هم‌چنین مجموع امتیاز وزنی فرصت‌های منطقه 25/2 محاسبه شده است، در صورتی که مجموع امتیاز وزنی تهدیدهای منطقه 07/1 تعیین شده است. بدین ترتیب بالا بودن امتیازهای مربوط به فرصت‌های گردشگری و نقاط قوت داخلی از جمله وجود جاذبه‌های اکوتوریستی ممتاز در سطح منطقه و تنوع چشم اندازهای طبیعی و بکر، شرایط مناسب جهت برگزاری تورهای کویرنوردی و شن‌نوردی با کاروان‌های شتر و انواع فعالیت‌های اکوتوریستی نشان‌دهنده‌ی شرایط بسیار مطلوب برای توسعه‌ی گردشگری در کویر مزینان است. در حالی که نبود زیرساخت‌ها و امکانات لازم و تبلیغات مؤثر و عدم سرمایه‌گذاری‌های مناسب و کمی توجه به مناطق کویری به عنوان سرمایه‌های اکوتوریستی کشور در سطح کلان، از موانع توسعه‌ی اکوتوریسم پایدار دراین ناحیه شده است.

---

اغلب لندفرم های سطح زمین به آرامی و طی هزاران یا میلیون ها سال تکامل می‌یابند. از آن جا که تغییرات لندفرم ها در مقیاس عمر بشر قابل تشخیص نمی‌باشند، ارزیابی شواهد ژئومورفولوژیک می‌تواند نقش مهمّی در شناسایی حرکات تکتونیکی مناطق ایفا کند. رودخانه‌ها و شبکه زهکشی از جمله مهم ترین عوارضی هستند که نسبت به تغییرات زمین‌ساختی بسیار حسّاس می‌باشند. جهت بررسی تأثیر تکتونیک‌های فعّال بر مورفومتری شبکه‌ زهکشی، ابتدا 4 حوضه آبخیز در رشته کوه آلاداغ- بینالود و کوه های جغتای در استان های خراسان شمالی و رضوی انتخاب شد. سپس شاخص‌های ناهنجاری سلسله مراتبی(∆a)، تراکم ناهنجاری سلسله مراتبی(ga)، پارامترهای شاخص انشعابات(R)، شاخص درصد عدم تقارن حوضه(PAF)، نسبت شکل حوضه(BS) و نسبت طول آبراهه اصلی به متوسّط عرض حوضه(LSBW) در آن مورد محاسبه قرار گرفت. نتایج نشان می‌دهد که رابطه مستقیمی بین∆a و ga (r= 0/888)، ∆a و PAF ، ∆a و Bs ، ∆a وLSBW ، ga و PAF ، ga و Bs ، ga و LSBW وجود دارد. ضریب همبستگی بین زوج های ∆a-PAF ، ∆a-Bs ، ∆a-R ، ∆a-LSBW ، ga-PAF ، ga-Bs ، ga-R ، ga-LSBW به ترتیب 957/0 ، 946/0 ، 317/0 ، 856/0 ،897/0، 764/0، 491/0 و 656/0 به دست آمده است. همچنین ضریب همبستگی مناسبی بین R و دیگر پارامترها وجود دارد. بررسی روابط بین پارامتر ها نشان‌دهنده کارآیی بالای شاخص ∆a وga در مقایسه با شاخص R برای شناسایی تکتونیک فعّال حوضه‌های زهکشی می‌باشند. به طور کلّی، براساس شاخص‌های مذکور، تمام حوضه‌های مطالعاتی از نظر تکتونیکی فعّال هستند. با این حال، بیشترین فعّالیت تکتونیکی به ترتیب در حوضه‌های شماره 2 و 1 و 4 و کم ترین مربوط به حوضه شماره 3 می‌باشد.

---

ناپایداری ­های دامنه ­ای و بالأخص زمین لغزش ­ها مخاطرات مهمی برای فعالیت­ های انسانی هستند که اغلب سبب از دست رفتن منابع اقتصادی، اموال و تأسیسات می ­شوند. در سال­های اخیر عوامل انسانی و طبیعی باعث تشدید خسارت­ های ناشی از زمین ‌لغزش ­ها شده است. یکی از راه­ های کاهش خسارات ناشی از زمین­ لغزش­ها دوری از مناطق خطر است. بدین منظور، لازم است نقشه­ ی پهنه­ بندی خطر زمین ­لغزش برای این مناطق تهیه گردد. هدف این پژوهش، شناسایی عوامل مؤثر در وقوع زمین ­لغزش ­های حوضه ­ی فاروب رومان شهرستان نیشابور و ارزیابی مناطق دارای خطر زمین ­لغزش برای آماده ‌سازی نقشه­ ی پهنه ‌بندی خطر زمین ­لغزش با استفاده از تلفیق دو مدلANP  و شاخص آنتروپی شانون است. در این پژوهش، ابتدا لایه­ های اطلاعاتی ده پارامتر مؤثر در وقوع زمین ­لغزش شامل: ارتفاع، بارش، شیب، جهت ­شیب، زمین ­شناسی، کاربری اراضی، تراکم پوشش گیاهی، فاصله از رودخانه، فاصله از گسل و فاصله از جاده تهیه گردید. سپس با استفاده از تجربیات دیگر محققان و نظرات کارشناسی، وزن زیرمعیارها در مدل ANP تعیین گردید. یکی از مهم‌ ترین ویژگی‌ های این مدل تعدیل نظرات کارشناسی است. درنهایت، با استناد به نقشه­ ی پراکنش لغزش ­ها و مدل آنتروپی، نقشه­ ی نهایی خطر زمین‌لغزش برای حوضه ­ی مورد نظر تهیه گردید. عامل فاصله از آبراهه و بالأخص فواصل 150-0 متری از آن به‌ عنوان مؤثرترین عامل و پس از آن عوامل شیب و بارش از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر وقوع زمین‌لغزش در حوضه ­ی مطالعاتی شناسایی گردید. ارزیابی نقشه­ ی پهنه ‌بندی زمین ‌لغزش با استفاده از روش SCAI حاکی از دقت مناسب در تشخیص مناطق خطر است. لذا‌ می ‌توان نقشه­ ی خطر تهیه شده را در کارهای عمرانی و برنامه­ ریزی ­های محیطی همواره مدنظر قرار داده و از ساخت ‌و ساز و تغییر کاربری در مناطق با خطر زیاد اجتناب نمود.