مهدی جوانشیری، مسلم نامدارزاده، سیروس نبیونی،
دوره 11، شماره 43 - ( دوره یازدهم، شماره چهل و سوم، بهار 1400 )
چکیده
آینده‌پژوهی در برنامه‌ریزی آمایش سرزمین با تأکید بر عوامل کلیدی، پیشران‌ها و فقدان قطعیت‌های توسعه‌ی مناطق در فضای برنامه‌ریزی به برنامه‌ریز اجازه می‌دهد در فرآیند تصمیم‌گیری پیرامون مسائلی با پیچیدگی‌های زیاد و عدم قطعیت‌های بالا، با تمرکز بر پیشران‌های کلیدی به حل مسائل مبهم و دیریاب فائق آید؛ و با در اختیار داشتن این پیشران‌ها به‌عنوان اهرم کنترل، به نگاشت و مدیریت آیند‌ه‌ی مطلوب بپردازد. در پژوهش حاضر تلاش شده است تا با مشارکت مدیران استانی و خبرگان دانشگاهی، مهم‌ترین پیشران‌های تأثیرگذار بر تحقق‌پذیری آمایش استان خراسان رضوی شناسایی شود. فرآیند حاکم بر این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و نوع روش پژوهش توصیفی-تحلیلی است. ماهیت داده‌ها کیفی بوده و روش گردآوری داده‌ها و اطلاعات به صورت کتابخانه‌ای، اسنادی و پیمایشی (مصاحبه) است. با بررسی منابع علمی، 107 عامل مؤثر بر تحقق‌پذیری طرح‌های آمایش سرزمین شناسایی شد که در 10 بُعد دسته‌بندی شدند که از دو گروه و درمجموع 29 نفر شامل مدیران سازمان‌های مرتبط با فرآیند آمایش سرزمین در استان و متخصصان دانشگاهی طی پرسشنامه‌ی حضوری و آنلاین درخواست شد که مقایسه‌ی زوجی میان عوامل تأثیرگذار صورت پذیرد. تجزیه‌وتحلیل داده‌ها مبتنی بر تکنیک‌های آینده‌پژوهی ازجمله پویش محیطی، تحلیل ساختاری و تحلیل تأثیر متقابل است. نتایج نشان داد در بخش عوامل اصلی عدم تحقق‌پذیری طرح‌های آمایش سرزمین، عوامل «اقتصادی»، «مهاجرت و حاشیه‌نشینی» بیش‌ترین تأثیرگذاری را داشته و در بین عوامل فرعی نیز عوامل «محدودیت منابع، موقعیت مرزی استان و جامعیت نداشتن شناخت تمام قلمرو موردمطالعه» و نیز «کمبود اطلاعات، ضعف مراکز تهیه‌ی طرح‌های آمایشی و حضور کم‌رنگ مراکز دانشگاهی» جزء سه پیشران مهم اول است و متغیر «مشارکت اندک مردم در اجرای طرح‌های عمرانی و کلان اقتصادی (سرمایه‌ی بخش خصوصی)»، «اقتصاد متکی بر نفت و ساختار اقتصاد رانتی» و «ناهماهنگی بین سازمان‌های متولی و نبود یک نهاد قانونی برای مدیریت سرزمین» در رتبه‌های بعدی قرار دارند.
