فصلنامه مطالعات جغرافیایی مناطق خشک

---

وقتی باد روی بسترهای ماسه‌ای می‌وزد ماسه‌ها در جهت وزش باد جابه‌جا می‌شوند و ریپل‌های ماسه‌ای را به وجود می‌آورند. در این پژوهش ضمن بررسی و مطالعه ریپل‌ها در منطقه‌ی نگار بردسیر، اختلافات موجود بین خصوصیات مورفومتری ریپل‌ها در سه موقعیت مکانی متفاوت، یعنی در پناه پوشش گیاهی‌، در پناه تپه‌های طبیعی و در سطوح هموار به صورت کمّی اندازه گیری و مورد مقایسه قرار گرفت. فاکتورهای مورفومتری مورد مقایسه ریپل‌ها شامل طول موج و ارتفاع موج می‌باشد. نتایج آنالیز واریانس، اختلاف معنی‌داری بین پارامترهای طول موج و ارتفاع موج ریپل‌ها در موقعیت‌های مختلف نشان می‌دهد. در سطح احتمال خطای کم‌تر از 1 درصد (01/0›α) نتایج آزمون مقایسه میانگین‌ها برای هر یک از عوامل ذکر شده، ریپل‌ها را در سه گروه متمایز تفکیک می‌کند. گروه اول شامل ریپل‌های در پناه پوشش گیاهی، گروه دوم شامل ریپل‌های باد پناه تپه‌های طبیعی و گروه سوم شامل ریپل‌های سطوح هموار می‌باشد. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت الگوی ریپل‌های ماسه‌ای به‌وسیله‌ی شرایط محیطی که آن‌ها را شکل داده است به شدت کنترل می‌شود. واژگان کلیدی ارتفاع موج‌، بردسیر، ریپل مارک، ژئومتری، طول موج، مورفومتری

---

ویژگی‌های ژئومورفیک و توپوگرافیک یک مکان جغرافیایی نه تنها در پراکندگی و یا تجمع فعالیت‌های انسانی مؤثر است، بلکه در نهایت یکی از عوامل مؤثر در شکل و سیمای فیزیکی ساخت‌های فضایی نیز به-شمار می‌آید. به‌علاوه برنامه‌ریزی‌های زیربنایی شهر به دور از تأثیرات شرایط توپوگرافی نبوده ونیست، زیرا توپوگرافی محل و جهت‌گیری ناهمواری‌ها در مسائلی نظیر ساخت‌وساز شهری و یا در ارگانیسم جابه‌جایی جمعیت شهر و غیره نقش انکارناپذیری دارد. بنابراین مهم‌ترین هدف از انجام این پژوهش بررسی تأثیر فرآیندهای ژئومورفیک در مکان‌گزینی و توسعه شهرخرم‌آباد بوده است. برای ارزیابی و اولویت‌گذاری مناطق جهت توسعه و سکونت از مدل تاپسیس استفاده شد. در این روش ابتدا لزوم طبقه‌بندی مناطق ضرورت پیدا می‌کند. برای این منظور روش تحلیل سیستم‌های ارضی به‌کار گرفته شده است. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که روش تاپسیس کارایی بالایی در اولویت‌گذاری و رتبه‌بندی مناطق جهت سکونت دارد. به گونه‌ای که منطقه فلوویال یا رودخانه‌ای توانست رتبه اول را به خود اختصاص دهد و واحد ارضی تپه‌های کمالوند در شمال منطقه (B)، دشت‌های میان‌کوهی (C)، تپه‌های جنوب منطقه (B1)، واحدهای دامنه‌ای (D)، واحد پلویال یا دشت سیلابی (P) و کوه‌های اطراف (A) به‌ترتیب اولویت‌های بعدی را برای توسعه و سکونت شهری کسب کردند. در ادامۀ فرآیند تاپسیس براساس روش اقلیدسی و منطق‌فازی مشخص شد که خطرات احتمالی (D) بیشترین تأثیرگذاری را در اولویت‌بندی مناطق جهت سکونت و توسعه شهر داشته و معیارهای سطح آب زیرزمینی (P)، دسترسی به نرون‌های منطقه (R)، همواری و ناهمواری (N) و در نهایت شیب (Ø) به ترتیب در اولویت‌های بعدی قرار می گیرند.

---

چند پدیدۀ ژئومرفیک منحصر بفرد در ایران وجود دارد که می­توان کلوت­ها و چاه­نیمه ها را در زمره آنها تلقی نمود. در مورد نحوه تکوین چاه نیمه ها در استان سیستان و بلوچستان در کتب و مقالات انتشار یافته دو نظریه وجود دارد که یکی تکوین آنها را به فعالیت های تکتونیکی و دیگری به فرایند آب و باد نسبت داده و هنوز در مورد ارزیابی دقیق تکوین آنها مطالعات مستندی در دسترس نیست و تنها به عباراتی کلی پسنده شده است. با توجه به ابهامات متعددی که در این زمینه وجود داشت طرحی برای تحقیق پیرامون نحوه تکوین این پدیده ژئومرفیک صورت گرفت. این طرح با کالبد شکافی محدوده های گستره این پدیده در ایران و افغانستان و با اتکا به روش تحلیل فرم و فرایند و بهره جستن از تکنیک سنجش ازدور به نتایج دیگری دست یافته است که حاصل آنرا میتوان بشرح زیر خلاصه نمود:

*پدیده چاه نیمه ها دارای 5 مدل گوناگون تکوینی است که تنها یک مدل آن تحت تاثیر فرسایش دیفرانسیل فیلیش های زاهدان و آن هم در ارتفاعات تکوین یافته و مابقی حاصل فرایند آب در محیط آبی و قاره­ایست.

*این پدیده نادر راهبرد عمومی ذخیره اب در منطقه را تعریف میکند و تنها جایگزین ذخیره سازی آب­های سطحی و زیر زمینی در ناحیه هامون است.