فصلنامه مطالعات جغرافیایی مناطق خشک

مدیریت جامعه­ی روستایی ایران از ساختار اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و طبیعی متنوع و متفاوت آن برخاسته است. ضمن این­که، نواحی روستایی در سال­های اخیر متأثر از جریان­های بیرونی دچار تغییرات بسیاری شده­اند و بیش از پیش با فضای متفاوت شده­ی روستایی مواجه هستیم. اداره­ی چنین جامعه­ی ناموزونی دو راه بیش­تر نداشته و ندارد: یا روی به تمرکزگرایی آورد؛ چیزی که در طول تاریخ برنامه­ریزی توسعه­ی روستایی در کشور شاهد آن بوده­ایم و یا از روش­های جدید مدیریت استفاده کرد. سازوکاری را باید اندیشید که بر این ناموزونی­ها فائق آید بدون آن­که از اهمیت آن کاسته شود. مقاله­ی حاضر طرح­واره­ی هالفاکری(2006) یعنی زندگی روزمره­ی روستایی را به­عنوان راهکاری جهت تشخیص این ناموزونی­ها و به­علاوه تعیین حدود قلمروهای جوامع محلی معرفی می­کند. با بهره­گیری از این چارچوب دیگر از معیارهای تراکم جمعیت و اندازه­ی قلمرو استفاده به­عمل نمی­آید، بلکه به پتانسیل­های درون­محلی توجه می­شود. قلمروهای تاریخی جوامع محلی به عنوان ملاکی برای تعیین حدود واحدهای روستایی گرفته می­شود. در این­جا بلوک، به­عنوان کوچک­ترین واحد اقتصادی-اجتماعی تقسیمات کشوری این خواسته را برآورده می­سازد. از طرفی، شاخص اراضی باز در قالب پوشش زمین به­عنوان معیاری برای تشخیص تنوع و تفاوت­های درون­روستایی درنظر گرفته می­شود. در نهایت، تعداد بلوک­های پیموده شده برای رسیدن به مادرشهر منطقه می­تواند به­عنوان معیاری برای دسته­بندی و ضابطه­ای برای تقابل با تنوع روستابودگی در عین ملاحظه اهمیت آن باشد. 

بازنمایی خواسته های ساکنان روستایی یکی از مقتضیات فضای روشنفکری کشور در اعتراض به مدرنیته و بی نظمی های مربوط به آن در قبل و بعد از انقلاب اسلامی بوده است. با این اعتقاد که جامعه محلی باید جایگزین سیاست های رشد اقتصاد ملی شود و کسب و کارهای روستایی در مقوله ای مجزا و بدون دخالت دولت گسترش یابد. این دغدغه در حال حاضر با آموزه های جهانی شدن و دانش اقتصادی جدید مبنی بر اتکا به ظرفیت های درونی و توسعه ابتکارات محلی همزمان شده است. علی رغم روندهای عمومی ذکر شده، روستابودگی در ایران صرفا انعکاسی از هنجارهای یکنواخت جنبش روستایی و جریان های جهانی نبوده و تحت تاثیر انگیزه های هدفمند معانی مختلفی به خود گرفته است. درواقع، روستابودگی تابع معنای نمادین وایدئولوژیک شده و بجای اینکه به سمت تفویض اختیار و جلب مشارکت های مردمی حرکت کند در عمل دخالت دولت و تمرکزگرایی را به همان روال قبل در پیش روی خود می بیند. این پس زمینه از روستای ایرانی بواسطه تحلیل گفتمان از تحقیقات صورت گرفته در محافل علمی و دانشگاهی بدست آمده است. مقاله حاضر عناصر مشخصی از روستابودگی را ارائه می دهد که  به عناصر جنبش روستایی و جریان های جهانی ضمیمه شده و منطق مقایسه/جبران (برقراری عدالت اجتماعی) را جایگزین هسته مرکزی جامعه محلی کرده و دست دولت را برای مداخله و سیاست گذاری باز گذاشته است. این مداخله هژمونیک -که در پیوند با هسته مرکزی مقایسه/ جبران می باشد- معانی جدیدی از روستابودگی را بوجود آورده که در ادامه به تفضیل شرح داده می شود.