فصلنامه مطالعات جغرافیایی مناطق خشک

یکی از موضوعات حیاتی قرن بیست و یکم در ارتباط با پایداری شهر، الگوی رشد شهری است و امروزه اکثر محققان معتقدند ارتباط معنا‌داری میان الگوی توسعه‌ی کالبدی شهر (فرم شهر) و پایداری شهری وجود دارد؛ بنابراین ازآنجاکه سامان‌دهی کالبد شهرها بر اساس چارچوب توسعه‌ی پایدار امری ضروری است؛ لذا هدف اصلی پژوهش شناخت الگوی توسعه‌ی کالبدی- فضایی شهر کاشان و میزان انطباق آن با الگوی توسعه‌ی پایدار است. نوع پژوهش ازنظر هدف، کاربردی و ازنظر شیوه‌ی انجام، توصیفی- تحلیلی است و تلاش بر آن است با درنظر گرفتن شاخص‌های جمعیـت، مساحت، سرانه و تراکم، در چارچوب مدل‌های کمی همچون درجه‌ی توزیع متعادل شامل (مدل آنتروپی شانون، ضریب جینی)، درجه‌ی تجمع (شامل ضریب موران) و مدل هلدرن به این پرسش پاسخ داده شود که: الف) آیا رشد فیزیکی شهر کاشان طی سه و نیم دهه‌ی اخیر (سال‌های 1355 تا 1390) از الگوی توسعه‌ی پایدار تبعیت نموده است؟ نتایج حاصل از بررسی الگوی فیزیکی شهر کاشان با مدل‌های سنجش فرم شهری نشان می‌دهد ضمن توزیع نابرابر و نامتعادل جمعیت در سطح شهر و عدم هماهنگی آن با توسعه‌ی فیزیکی طی دهه‌های اخیر، الگوی رشد کالبدی – فضایی شهر کاشان از الگوی پراکنده‌ی شهری تبعیت نموده که به دنبال آن پیامدهای منفی رشد پراکنده را برای شهر کاشان به وجود آورده؛ لذا نیازمنـد به‌کارگیری راهبردهای رشد هوشمند است.

هدف پژوهش، بررسی پایداری مشهد بر پایه‌ی توسعه‌ی کریدوری و حمل‌ونقل محور مبتنی بر ریل است. روش تحقیق، از نوع توصیفی- تحلیلی است و برای جمع‌آوری اطلاعات از مطالعات کتابخانه‌ای، میدانی و پایگاه داده‌ GIS استفاده شده است. جامعه‌ی آماری، جمعیت ساکن در شعاع 800 متری چهار ایستگاه‌ قطار شهری استند که 319 نفر به‌عنوان نمونه انتخاب گردیدند. شاخص‌های پژوهش عبارت‌اند از: درجه‌ی اختلاط ‌کاربری، تراکم جمعیت، نرخ رشد جمعیت، دسترسی به ایستگاه‌های ترانزیت، الگوی سفر کاری و اثرات زیست‌محیطی حمل‌ونقل. نتایج نشان می‌دهد در بیش‌تر محدوده‌های ایستگاه‌ها، غلبه با درجه‌ی اختلاط کاربری متوسط است و تراکم جمعیتی با حد مطلوب پایداری فاصله‌ی زیادی دارد. هم‌چنین، بیش از 60‌% سفرهای کاری به خارج از محدوده‌ی سکونت صورت می‌گیرد و باعث استفاده از وسایل نقلیه‌ی موتوری (به‌ویژه اتومبیل، اتوبوس و تاکسی) می‌‌شود. بررسی‌های نشان می‌دهد که سرانه‌ی کل تولید کربن 0011/0 تن و سرانه‌ی کل جاپای اکولوژیک این بخش 89/5 مترمربع است و کم‌ترین سهم آن متعلق به قطار شهری (0026/0 مترمربع) است. بر اساس آثار تسلط الگوی شهر ماشینی در مشهد، بازساخت زمین و حمل‌ونقل بر پایه‌ی الگوی توسعه‌ی کریدوری و حمل‌ونقل محور مبتنی بر ریل، می‌تواند گام مهمی جهت دست‌یابی به توسعه‌ی پایدار  و بهبود کیفیت محیط شهری باشد.